نوشتن پایان‌نامه در ابتدا سخت و طاقت‌فرسا به نظر می‌رسد، امّا این سختی به این دلیل است که بیش از 90 درصد از دانشجویان از روش‌ها و تکنیک‌های نوشتن یک پایان‌نامه‌ی جذاب و فرح‌بخش اطلاعی ندارند.

بدون تردید اگر از تکنیک‌های نوشتن پایان‌نامه آگاعهی داشتنه باشیم، دیگر سخت و طاقت‌فرسا نیست.

نوشتن پایان‌نامه در بخش‌های مختلفی انجام می‌شود. اولین و شاید بتوان گفت مهمترین بخش پایان‌نامه، انتخاب موضوع است.

پنج نکته‌ی مهم و کاربردی برای انتخاب هوشمندانه‌ی یک موضوع پایان‌نامه و مقاله

برای انتخاب یا یافتن موضوعی هوشمندانه، باید روشی هوشمندانه به کار برد.

رعایت کردن نکاتی که در ادامه گفته می‌شود، انتخاب هوشمندانه موضوع را به ما می‌آموزد:

1- طرح مسئله در انتخاب موضوع

موضوع یعنی مسئله و مسئله یعنی موضوع.

به عبارت واضح‌تر موضوع پایان‌نامه در ابتدا یک مسئله هست که در ذهن دانشجو ایجاد می‌شود.

در قدم اول دانشجو باید علاقمندی خود را بسنجد یعنی فکر کند که به چه حوزه‌ای علاقمند است.

به عنوان مثال اگر در رشته‌ی حقوق خصوصی تحصیل می‌کند، باید به این موضوع فکر کند که به حوزه‌ی آئین دادرسی علاقمند است یا به حوزه‌ی موضوعاتی مثل حقوق املاک یا حوزه‌های دیگر.

این علاقمندی می‌تواند یک مسئله در ذهن دانشجو ایجاد کند و همین مسئله می‌تواند به یک موضوع جذاب تبدیل شود.

به عنوان مثال اگر دانشجو به حقوق خانواده علاقه داشته باشد، می‌تواند به این مسئله فکر کند که چرا سهم‌الارث فرزند پسر بیشتر از فرزند دختر است؟

این مسئله را باید به یک موضوع جذاب تبدیل کرد.

2- تبدیل مسئله به موضوع

در گام بعد باید مسئله را به موضوع تبدیل کرد. برای این کار باید مشخصات یک موضوع جذاب را بررسی نمود.

یک موضوع جذاب مقاله حاوی کلمات پر معنا و در عین حال اغواکننده است.

دانشجو باید تأییدیه موضوع را از استاد راهنما و همچنین شورای آموزشی گروه اخذ کند. بنابراین:

• باید از کلماتی جذاب و اغواکننده استفاده کند. ین کار در نگاه اول نظر مساعد استاد راهنما را جلب می‌کند.
• علاوه بر این موضوع باید رسانا باشد. یعنی به مخاطب بگوید که قرار است چه مطالبی در پایان‌نامه بخواند.
• همچنین باید موضوع به نحوی باشد که یک شبه‌جمله‌ی خبری بسازد و شامل اطلاعاتی کلی درباره‌ی چهارچوب پایان‌نامه باشد.

به عنوان مثال اگر بخواهیم این مسئله که چرا سهم‌الارث فرزند پسر دو برابر فرزند دختر است را به موضوع تبدیل کنیم می‌توانیم بگوئیم «جلوه‌های حقوق ایران و فقه اسلام در ارتباط با عدم توازن سهم‌الارث پسرها و دخترها».

3- ظرفیت پژوهشی

بعد از بیان کردن این مطالب بایست یک گام به عقب برگردیم.

الف) پایان‌نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد باید بین 100 الی 110 صفحه و رساله‌ی مقطع دکتری بین 150 الی 170 صفحه مطلب مفید داشته باشد.

بنابراین زمانی که دانشجو تصمیم به انتخاب موضوع دارد، باید ظرفیت پژوهشی موضوع را در نظر بگیرد یعنی می‌بایست بررسی کند که آیا موضوع انتخابی از این ظرفیت برخوردار است که بتواند بیشتر از صد صفحه در مورد آن مطلب بنویسد.

ب)همچنین موضوع باید بخش‌پذیر باشد یعنی باید بتوان موضوع را به دو یا سه بخش تقسیم کرد.

به طور معمول پایان‌نامه یا رساله باید در سه فصل (و دو بخش) تدوین شود:

1. یک فصل اختصاص به تعریف اصطلاحات تخصصی موضوع دارد.
2. دو فصل هم به بخش‌های موضوع.

به عنوان مثال موضوع «جلوه‌های حقوق ایران و فقه اسلام در ارتباط با عدم توازن سهم‌الارث پسرها و دخترها» در سه فصل به این ترتیب نوشته می‌شود.

فصل اول تعریف اصطلاحاتی مثل ارث و توازن و …

فصل دوم ابعاد حقوقی برابری سهم‌الارث دختر و پسر.

 فصل سوم ابعاد فقهی برابری سهم‌الارث دختر و پسر.

4- منابع

مجدداً یک گام به عقب برمی‌گردیم. باید دید آیا موضوعی که انتخاب شده، به میزان کافی، منبع دارد؟

گاهی بعضی از موضوعات بسیار جذاب و اغواکننده هستند امّا منابع چندانی ندارند. همین قضیه باعث می‌شود که دانشجو برای تکمیل پژوهش خود با چالش‌های جدی روبرو شود.

ناامیدی، سرخوردگی و آشفتگی ناشی از عدم توانایی برای اتمام پایان‌نامه از نتایج انتخاب چنین موضوعاتی است.

 پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد می‌بایست دسته کم 30 منبع و رساله‌ی دکتری باید حداقل 50 منبع معتبر داشته باشد.

منبع معتبر ممکن است موارد زیر باشند:

• کتابی باشد که توسط یک نویسنده‌ی قابل قبول نگاشته شده باشد.
• مقالاتی که در مجلات معتبر علمی-پژوهشی یا سمینارهای علمی دارای نمایه، چاپ شده باشند هم معتبر هستند.

منابع باید به روز باشند.

اگر از منبع حقوقی استفاده شود، بهتر است از آخرین تحقیقات یا کتاب‌های نوشته شده، مطالب مرتبط برگزیده شوند.

اگر منابع فقهی باشند، به روز بودن آنها چندان اهمیتی ندارد.

چون بیشتر منابع فقهی کتاب‌های قدیمی هستند.

برای مثال این موضوع، موضوعی بسیار جذاب و اغواکننده است «صلاحیت دادگاه‌های نظامی و کیفیت مجازات نظامی‌های متخلف در حقوق ایران و اسرائیل».

قسمت اول موضوع دارای ظرفیت پژوهشی مناسب و منابع کافی است.

امّا قسمت دوم که مربوط به حقوق اسرائیل می‌شود، ظرفیت پژوهشی مناسبی ندارد.

زیرا با توجه به چگونگی روابط سیاسی ایران و اسرائیل، تقریباً می‌توان گفت در کتابخانه‌های ایران هیچ منبعی برای این موضوع پیدا نمی‌شود.

هرچند موضوع جذاب و اغواکننده است، امّا چون منابع کافی ندارد، نباید آن را انتخاب کرد.

5- قابلیت فرضیه‌سازی و نتیجه‌گیری

قبل از نوشتن پایان‌نامه یا رساله، دانشجو ابتدا باید پروپوزال را بنویسد و جهت تأیید برای استاد راهنما ارسال کند.

یکی از قسمت‌های پروپزال طرح پرسش و فرضیه است. بنابراین موضوع باید به نحوی باشد که بتوان فرضیه‌ای استوار برای آن مطرح کرد.

به عنوان مثال در موضوع «جلوه‌های حقوق ایران و فقه اسلام در ارتباط با عدم توازن سهم‌الارث پسرها و دخترها» می‌توان این فرضیه را مطرح نمود که «ارث پسرها دو برابر دخترها است، چون پسرها وظیفه تأمین معاش خانواده را به عهده دارند».

این یک فرضیه است که باید درستی آن را در طول مطالب پژوهش به اثبات رساند. در انتهای پژوهش نیز باید بر اساس همین فرضیه، برای پایان‌نامه یا رساله، یک نتیجه‌گیری نوشت.

پس موضوع باید از این قابلیت برخوردار باشد که بتوان در راستای فرضیه یا فرضیه‌های مطرح شده در پروپوزال، یک نتیجه‌گیری مستحکم برای آن نوشت.

نتیجه‌گیری خلاصه‌ای از مطالب نوشته شده در متن پژوهش است و بستگی بسیاری به فرضیه‌های موضوع دارد.

برای انتخاب موضوع باید به ظرفیت فرضیه‌سازی دقت زیادی داشت.

زیرا موضوعاتی که از قابلیت فرضیه‌سازی قابل قبولی برخوردار نباشند، نتیجه‌گیری خوبی هم ندارند.

نتیجه‌گیری ماحصل کار است و اگر خوب نباشد، تمام مطالب مفیدی که در متن پژوهش نوشته شده است، هدر می‌رود.